Regina Koning is juridisch expert en kwartiermaker op het gebied van onder andere de energietransitie, bouwrecht, circulair bouwen en omgevingsrecht. Die kennis en expertise zet zij ook in als adviseur bij de ABW-opleidingen van BOB-KOB. Na een eerder gesprek over de gevolgen van de Omgevingswet, vertelt Regina deze keer over de gevolgen voor gemeenten van de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw).
“De nieuwe Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie die in de maak is, regelt dat gemeenten uiterlijk 1 januari 2050 van het aardgas af zijn. Punt. Deze overgang van aardgas naar een ander duurzaam alternatief zal geleidelijk worden aangepakt. Gemeenten kunnen namelijk in hun omgevingsplan de datum waarop de levering van aardgas wordt beëindigd naar voren halen. Ik noem dat ook wel het zogenoemde ‘moment X’ dat gemeenten opnemen in het omgevingsplan (met een wijziging van het omgevingsplan), waarbij de gemeente moet aantonen dat die datum haalbaar en betaalbaar is. Zo is het althans geregeld in de consultatieversie van de Wgiw en het Besluit daarbij, het Bgiw. Met de Wgiw wordt tevens de Gaswet gewijzigd, waardoor de netbeheerder het gas op moment X ook daadwerkelijk moet afsluiten. Gemeenten krijgen met hun omgevingsplan dus een flinke bevoegdheid in handen.”
“Op dit moment verwerkt BZK een eerder advies van de Raad van State, waarna de Wgiw waarschijnlijk nog het eerste kwartaal van 2023 naar de kamer gaat. Momenteel is ook het Besluit gemeentelijke instrumenten warmtetransitie in consultatie, waarin diverse verplichtingen en bevoegdheden voor gemeenten zijn geregeld.”
Regina Koning, juridisch expert en kwartiermaker op het gebied van onder andere de energietransitie, bouwrecht, circulair bouwen en omgevingsrecht.
“De huidige Transitievisie Warmte, die vrijwel iedere gemeente heeft opgesteld conform de afspraken in het klimaatakkoord, wordt straks een gemeentelijk warmteprogramma. Het voorstel is dat het warmteprogramma wordt opgenomen in artikel 3.14 van de Omgevingswet. Dat is een voorwaarde om die bevoegdheid, het naar voren halen van de datum waarop de aardgaslevering wordt beëindigd, in je omgevingsplan toe te passen. Die warmteprogramma’s werken gemeentes weer uit in uitvoeringsplannen, waarin gedetailleerd wordt uitgewerkt hoe je een wijk van het aardgas afkrijgt. Inclusief bijvoorbeeld financiële- en technische onderzoeken en maatregelen. Denk aan financiële instrumenten, ontzorgingstrajecten en het delen van informatie.”
“Tussen het vaststellen van het omgevingsplan en het daadwerkelijk afsluiten van het aardgas, zit een zogenaamde ‘redelijke termijn’ van acht jaar. In die periode moet je als gemeente continu monitoren welke woningen al van het aardgas af zijn en welke niet. Zo is dat nu in de consultatieversie van het Bgiw geregeld. Je moet je er als gemeente namelijk net voor het afsluiten van het aardgas van vergewissen of iedereen er ook echt af is, of er af kan gaan. Want als je er net voor die datum achter komt dat dit niet zo is, dan moet je volgens de wet die datum gaan verzetten. Dat maakt het dus essentieel dat je mensen meekrijgt in je plannen.”
“Gemeenten hebben weliswaar een handhavingsbevoegdheid, maar je wilt natuurlijk het liefst de mensen meenemen en waar nodig ontzorgen. Door bijvoorbeeld gebruik te maken van rijkssubsidies. Maar ‘weigeraars’ moet je uiteindelijk toch meenemen, eventueel met handhaving. Op enig moment zul je met een aannemer bij die mensen naar binnen kunnen, om te zorgen dat er een afgiftesysteem komt waarmee mensen kunnen verwarmen. Waarvan die mensen overigens geen gebruik van hoeven te maken natuurlijk, dat is niet anders dan nu het geval is.”
“Om mensen mee te krijgen moeten gemeenten mijns inziens fors gaan inzetten op participatie en op ontzorgingstrajecten. Een mooie casus daarvoor zagen we in Utrecht Overvecht. Daar is, overigens met gebruik van de Crisis- en herstelwet, een uitgebreid ontzorgingstraject georganiseerd, inclusief het installeren van kookplaten, gratis pannen en te volgen kookcursussen, om mensen van het kookgas te krijgen. En met resultaat, de wijk kan worden afgekoppeld van het aardgas. “
“Wat nog heel complex blijft is het zogenaamde gespikkelde bezit van woningcorporaties. Dat zijn bijvoorbeeld appartementencomplexen waarin zowel huur- als koopwoningen zitten, zodat je naast de woningcorporaties als eigenaar ook te maken hebt met een VvE. Er zijn wel mooie aanpakken bekend van gemeenten, die succesvol zijn.”
“Het ontbreekt eerlijk gezegd op dit moment ook gewoon aan bevoegdheden voor gemeenten om mensen te dwingen om mee te gaan. Daar lopen met name de koplopers in de warmtetransitie bij de gemeenten nu tegenaan. Niet voor niets wordt er nu bijvoorbeeld nagedacht over het meenemen van verduurzamingsmaatregelen bij binnenstedelijke renovaties.”
